Ratten bestrijden

De bruine rat is een knaagdier. De soort is ook wel bekend onder de namen Noorse rat, rioolrat, waterrat, stadsrat. Met de naam “waterrat” wordt vaker de woelrat bedoeld. Samen met muizen vormen ratten de grootste groep zoogdieren wereldwijd. De bruine rat komt tegenwoordig over bijna de gehele wereld voor.

Uiterlijk
De kop-romplengte bedraagt 21 tot 29 cm, de staartlengte is 150 tot 230 mm en het lichaamsgewicht 150 tot 520 gram. De zwaarst bekende bruine rat woog 794 gram. Mannetjes worden groter dan wijfjes. De bijna kale staart is altijd korter dan het lichaam. De staart heeft 160 tot 190 ringen. Het dier heeft kleine licht behaarde oren en, in het wild, over het algemeen een ruige grijsbruine vacht. De vacht is aan de buikzijde lichtgrijs van kleur. In het wild komen verscheidene variaties voor, van zwart tot bruin. Het is één van de grotere soorten van het geslacht Rattus.

Bruine ratten tegen zwarte ratten
De bruine rat verschilt van de eveneens in Europa voorkomende zwarte rat door de kortere, behaardere oren, de kleinere ogen en de kortere, dikkere staart. Toen de bruine rat zich in Europa had gevestigd werd het een hevige concurrent van de zwarte rat, door zijn betere aanpassingsvermogen aan het koude klimaat. Als een bruine en een zwarte rat samen in een kooi worden gestopt, doodt de bruine rat de zwarte en eet hem vaak op.

Habitat en gedrag
De bruine rat vestigt zich het liefst in een vochtige en niet te warme omgeving. De bruine rat voelt zich dus al snel ergens thuis, vooral in de buurt van de mens. Zijn favoriete habitats zijn kelders, kruipruimten, schuren, stallen, vuilnisbelten, graan- en houtopslagplaatsen, aan de rand van sloten en dijken, onder de grond in uitgebreide holen en op sommige plekken in de buurt van riolen en ander vervuild water. Een bruine rat die ’s zomers in de natuur bij slootkanten leeft, trekt ’s winters vaak naar de warmte van huizen.

De bruine rat is voornamelijk ’s nachts actief, in twee piekuren, het eerste enkele uren na zonsondergang en de ander enkele uren voor zonsopgang. Ze kunnen echter ook overdag waargenomen worden. Ook zullen ondergeschikte ratten, die door dominante ratten worden belemmerd ’s nachts voedsel te zoeken, overdag vaker actief zijn, voornamelijk als er een hoge populatiedichtheid is. De bruine rat is een behendig zwemmer (hij kan tot wel 72 uur in het water blijven) en is in staat om 77 centimeter hoog en 120 centimeter ver te springen.

Voedsel
Het is een alleseter, die voornamelijk leeft van eiwit- en zetmeelrijk voedsel. Hij leeft onder andere van graan, zaden, slakken, larven, kikkers, jonge zoogdieren, vogeleieren en aas, maar zal ook aan botten knagen en aan andere ongewone producten zoals zeep en kaarsen. Kannibalisme komt ook voor, voornamelijk ten gevolge van een eiwittekort. De bruine rat legt soms voedselvoorraden aan. Dit gebeurt voornamelijk door ondergeschikte ratten en zogende vrouwtjes.

Sociaal gedrag
Ratten leven in kleine sociale groepen, bestaande uit een dominant mannetje, een harem vrouwtjes en enkele ondergeschikte mannetjes. Deze groepen kunnen zich vaak samenvoegen tot grotere kolonies. Dieren uit dezelfde groep leven vreedzaam naast elkaar, vreemdelingen worden door mannetjes verjaagd, soms zelfs gedood. Grote kolonies zijn toleranter tegenover vreemdelingen dan kleine. De hiërarchie binnen een groep bepaalt wie mag paren en eten. De dieren communiceren met elkaar via piepende, fluitende en gillende geluiden, maar ook met ultrageluid.

Voortplanting en levensverwachting
Bruine ratten planten zich het gehele jaar door voort. De voortplanting zal toenemen en er zullen meer jongen geboren worden wanneer de populatiedichtheid daalt (bijvoorbeeld door menselijk ingrijpen). De draagtijd is 21 tot 23 dagen. Een vrouwtje kan één tot twintig jongen per worp krijgen, maar meestal krijgt het vrouwtje zeven tot twaalf jongen. Een vrouwtje kan iedere vier tot zes weken gedekt worden, ook als ze haar jongen nog aan het zogen is. Per jaar krijgen vrouwtjes op deze manier meer dan 30 jongen. Omdat deze al snel geslachtsrijp zijn (vanaf 6 weken oud) kan de gezamenlijke reproductie van een paartje en nakomelingen in een jaar wel tweeduizend dieren zijn. De bruine rat kan in het wild wel drie jaar of ouder worden. Vrouwtjes leven gemiddeld langer dan mannetjes.

Zwarte rat
De zwarte rat is een knaagdier en is ook wel bekend onder de namen scheepsrat, huisrat, dakrat en pestrat. In Nederland is de soort bijna volledig verdrongen door de bruine ratten, hoewel er berichten zijn dat het dier in het zuiden weer meer voorkomt. De zwarte rat is de belangrijkste verspreider van de pest en kan ook bij de overdracht van andere ziekten op de mens een rol spelen.

Ondanks zijn naam komt de zwarte rat in verschillende kleurvarianten voor. De kleur verschilt van zwart tot lichtbruin, de buikzijde is lichter van kleur. Zwart is wel de meest voorkomende kleur in stedelijke gebieden. Een volwassen zwarte rat wordt 150 tot 240 mm lang en 145 tot 280 gram zwaar. De zwarte rat groeit zijn hele leven door. Hij heeft een staartlengte van 115 tot 260 mm, even lang of langer dan de rest van het lichaam. De zwarte rat verschilt van de bruine rat door de langere, ruigere vacht, de grotere, dunner behaarde oren, de grotere ogen en de langere, dunnere staart.

Gedrag
De zwarte rat leeft voornamelijk in de buurt van havens, schepen en gebouwen als pakhuizen en supermarkten met een ruime voedselvoorraad, en in gebouwen met holle muren of kleine zolders. Anders dan de bruine rat legt de zwarte rat geen ondergrondse gangen aan, en ontbreekt hij in meer open gebieden. Het is een nachtdier. De zwarte rat is een alleseter, met een voorkeur voor granen en ander plantaardig voedsel zoals vruchten.

Hij is erg snel, en kan goed klimmen en springen (tot 1,5 meter hoog). De zwarte rat klimt met gemak in een boom. Het dier vormt regelmatig grote sociale groepen. Sommige van deze groepen kunnen bestaan uit wel zestig ratten. Vrouwtjes zijn agressiever dan die van de bruine rat, en zullen andere zwarte ratten wegjagen van voedsel. Binnen de groep heerst een lineaire hiërarchie, met één dominant mannetje. Vlak onder het dominante mannetje staan twee of meer vrouwtjes. Dieren van buiten de groep worden weggejaagd. Vrouwtjes worden enkel door andere vrouwtjes weggejaagd, mannetjes door beide geslachten, maar voornamelijk door het dominante mannetje.

Voortplanting
In een geschikte leefomgeving plant het dier zich het hele jaar voort, maar in Europa plant het zich voort van medio maart tot medio november. Het vrouwtje krijgt drie tot zes nesten van één tot zestien (maximaal twintig, gemiddeld zeven) jongen (rittens). Hierdoor kan een vrouwtje wel 56 jongen per jaar krijgen.

De jongen worden geboren na een draagtijd van doorgaans 21 dagen, die echter soms oploopt tot 29 dagen. Bij de geboorte zijn de jongen naakt en roze, met gesloten oren en ogen. Ze wegen bij de geboorte 4,5 gram. Vrouwtjes zijn geslachtsrijp als ze ongeveer 90 gram wegen. Ze zijn dan tussen de twaalf en zestien weken oud.

Een zwarte rat kan een leeftijd bereiken van vier jaar, maar meestal worden ze niet meer dan achttien maanden oud.